Nghề nhuộm chàm đã được ươm mầm từ thế kỷ 19 ở Nhật Bản và trở nên phổ biến vào đầu thế kỷ sau đó. Với gần 2000 người trồng trọt vào đầu thế kỷ 20, Nhật Bản đã có thời kỳ hoàng kim về sản xuất chàm, phát triển ở các vùng xung quanh Tokyo và trên đảo Shikoku. Cùng tìm hiểu về kỹ thuật lâu đời này qua bài viết bên dưới nhé!
Lịch sử thuốc nhuộm Chàm ở Nhật
Ở Nhật Bản, những người thợ nhuộm chàm còn được gọi là “Chàm nhân”. Kỹ thuật nhuộm chàm Nhật Bản ngày nay được nhận biết một cách đặc trưng như nhuộm Aizome với các phương pháp Shibori hay Stencil, nhuộm sợi ở Matsusaka, nhuộm chàm ở Tokushima,…Chàm đã được sử dụng dưới thời Asuka (thế kỷ VI – VIII) nhưng chủ yếu dùng trong triều đình và các võ sĩ đạo.
Thuốc nhuộm chàm ai-zome được chiết xuất từ nhiều loại thực vật khác nhau. Ở Nhật, nó thường được chiết xuất từ polygonum, một loài thực vật có hoa liên quan đến kiều mạch. Ai-zome là một quá trình nhuộm mạnh. Màu xanh đậm nhạt dần hoặc hoàn toàn từ các loại vải xốp như bông.
Ai-zome thực sự phát triển trong Thời kỳ Edo (1600-1868). Khi các tầng lớp thấp bị cấm mặc lụa, họ chuyển sang dùng vải bông để may quần áo. Ai-zome và bông rất hợp nhau và mang lại kết quả vô cùng tuyệt vời. Trang phục nhuộm chàm được ưa chuộng trong đời sống hàng ngày của người dân, cho dù là tầng lớp bình dân hay giới quý tộc đều sử dụng phổ biến các chất liệu vải bông nhuộm và tạo hoa văn họa tiết từ chàm.
Quá trình nhuộm màu tự nhiên rất lâu và gian khổ. Để chiết xuất ra chất màu, lá cây phải được ủ men trong một tuần. Được cất giữ trong lòng đất để giúp nhiệt độ vừa phải, thùng được làm nóng với hỗn hợp các sản phẩm tự nhiên khác, như cám lúa mì và rượu sake (rượu gạo). Khi nó đã sẵn sàng để nhuộm, người nghệ nhân sẽ ngâm, vắt và làm khô vải được nhuộm. Không cần sự hỗ trợ của hóa chất, những người thợ thủ công lành nghề này tạo ra thuốc nhuộm và hoa văn bằng tay. Để đạt được màu tối nhất của màu xanh chàm, vải có thể được nhuộm tới bốn mươi lần.
Trong thời gian gần đây, nghề nhuộm chàm đã có sự hồi sinh mạnh mẽ của những làng nghề thủ công. Được sáng tạo vào năm 2015 bởi Kakuo Kaji, người đã đáp lại lời kêu gọi từ Bộ Giáo dục Nhật Bản, mở ra cơ hội đào tạo về nghề nhuộm chàm (chỉ dành nhiều nhất hai người). Nghệ thuật nhuộm chàm đã được phát triển đỉnh cao với những sáng tạo từ Buaisou, gắn liền với tập thể bao gồm những người nông dân và thợ nhuộm chàm thủ công. Quy trình nhuộm chàm cũng được thực hiện thủ công xuyên suốt từ đầu đến cuối.
Tập thể Buaisou trồng cây chàm và thông qua một quá trình lên men, họ tạo ra một loại thuốc nhuộm tự nhiên có màu xanh tím độc đáo, được gọi là ‘Japan Blue’. Màu xanh chàm tự nhiên không phải thứ màu dễ dàng nhuộm ra được. Nhưng đó là những gì những người trẻ trong nhóm BUAISOU đã và đang cố gắng làm.
Họ không chỉ thu hoạch lá chàm tại Tokushima, Nhật Bản mà còn dùng lá chàm ấy để nhuộm vải. Khi hai nghề thủ công đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên trì gặp nhau, ta sẽ có được một sản phẩm tuyệt đẹp với những sức màu sống động – thứ màu xanh chàm đầy chiều sâu dễ dàng cuốn hút bất kì ai.
Nếu bạn là một tín đồ đam mê sneaker, chắc hẳn bạn đã biết Mới đây, Nike Nhật Bản lại cho ra thêm một siêu phẩm mới mang tên ISPA Drifter Indigo. Đôi sneaker đặc biệt này là sự kết hợp giữa tất xỏ ngón Tabi (足袋) và nghệ thuật nhuộm chàm truyền thống lâu đời của Nhật Bản. ISPA trong tên gọi là viết tắt của “Improvise – Scavenge – Protect – Adapt.” Với ý nghĩa “Cải tiến – Lục tìm (tìm những thứ còn sử dụng được từ những đồ bỏ đi) – Bảo vệ – Thích nghi”. Có thể thấy, ISPA là loại giày vừa mang tính truyền thống, vừa là sản phẩm thân thiện với môi trường và mang thông điệp ý nghĩa.
Toàn bộ quá trình nhuộm và sản xuất đều được đều được giám sát bởi nhóm nghệ nhân BUAISOU. Trong quá trình sản xuất ISPA, BUAISOU sẽ áp dụng kỹ thuật nhuộm được truyền qua nhiều thế hệ để tạo nên những sản phẩm vừa hiện đại vừa đậm chất truyền thống và mỗi sản phẩm sẽ mang một màu sắc, cá tính riêng biệt.
Chính câu chuyện ẩn sau các sản phẩm này, cùng thiết kế độc đáo, thu hút đã làm cho rất nhiều tín đồ sneaker trên khắp thế giới khao khát sở hữu siêu phẩm này của Nike. Thật đáng trân trọng cho những cố gắng của đội ngũ BUAISOU đã gìn giữ và phát triển nét đẹp nghệ thuật truyền thống nước nhà này. Nếu bạn có dịp ghé thăm Nhật Bản thì đừng quên tham quan địa điểm làng nghề truyền thống độc đáo này nhé!
_______________
𝗔𝗠𝗬 𝗝𝗔𝗣𝗔𝗡𝗘𝗦𝗘 𝗖𝗨𝗟𝗧𝗨𝗥𝗘 𝗛𝗨𝗕
59 Le Thanh Phuong, Phuong Sai Ward, Nha Trang city, Khanh Hoa province, Vietnam
amyhubvietnam@gmail.com
0258 7308 880
www.amyhub.com
