Bento(弁当) là nét đặc trưng trong ẩm thực Nhật, được nhiều người biết đến. Những món ăn ngon lành, được sắp xếp gọn gàng, bắt mắt lại tiện lợi mang theo ra ngoài đã trở thành bạn đường của người dân bản xứ mỗi ngày. Ít ai biết được, Bento có lịch sử hình thành rất lâu đời về trước, vô cùng ly kỳ và thú vị.
Lịch sử hình thành
Những hộp bento đầu tiên ra đời vào khoảng cuối thời Kamakura (những năm 1300), loại hộp sử dụng được làm từ gỗ sơn mài, tinh xảo, tỉ mỉ dành riêng cho giới quý tộc. Qua thời Edo và Meiji, đến thời Taisho (1912 - 1926), nghệ thuật Bento đã đạt đến mức đỉnh cao và trở thành nét đặc sắc trong ẩm thực cung đình. Bento lúc này được xuất hiện vào các buổi tiệc trà, du ngoạn ngoài trời, và đặc biệt là lễ hội ngắm hoa anh đào.
Mãi đến giữa thế kỷ 20, nghệ thuật cơm hộp bento mới bắt đầu lan rộng trong xã hội và được mọi tầng lớp từ học sinh, sinh viên, công chức văn phòng hay những người lao động bình thường đón nhận và phát triển nét văn hóa ẩm thực độc đáo này. Theo truyền thống, một hộp cơm Bento tiêu chuẩn phải đầy đủ các thành phần tinh bột, chất đạm và chất xơ, có gạo, cá và thịt, rau xào hoặc nấu để ăn dặm và món tráng miệng (có thể là hoa quả) được sắp xếp theo tỉ lệ 4:3:2:1 (4 phần cơm, 3 phần thịt/cá, 2 phần rau và 1 phần tráng miệng). Một hộp cơm Bento chuẩn sẽ có một nửa là đựng cơm, nửa còn lại được đặt một vài món ăn phụ được làm từ những nguyên liệu như rau, thịt, cá, và trứng. Bento được chia làm hai loại riêng biệt, mỗi loại sẽ có nét đặc trưng riêng theo thời kỳ nó xuất hiện.
Các loại Bento giao thoa giữa xưa cũ và hiện đại
- Bento truyền thống
Theo dòng lịch sử, bento đã xuất hiện từ thời phong kiến, tùy mỗi nơi, mỗi giai đoạn trong thời kỳ này, cơm sẽ được biến tấu theo một số loại như sau:
_ Hinomaru Bento: Tên “thân mật” của Hinomaru chính là cơm quốc kì, bên trong hộp rất đơn giản chỉ có toàn cơm trắng với một quả mơ muối đỏ tươi bên trên, trông giống như lá cờ Nhật Bản. Hinomaru ra đời từ đời sống cực khổ của người lao động bình dân, từ tình trạng thiếu thốn của nước Nhật những năm chiến tranh và hậu chiến. Nhắc đến Hinomaru, người ta không chỉ nghĩ tới món cơm hộp giản tiện bậc nhất mà còn là một nét văn hóa, một khía cạnh trong đời sống cũng như lịch sử Nhật Bản.
_ Shokado Bento: là kiểu cơm hộp phổ biến, bền vững với thời gian, được đặt trong hộp gỗ sơn mài, vô cùng sang trọng, có viền hoặc hình vẻ trang trí màu đỏ. Thời xưa, hộp bento này chủ yếu được dùng cho vua chúa, quý tộc tại các buổi tiệc ngoài trời. Hộp Shokado có nhiều ngăn, được sắp xếp hài hòa sao cho đủ thành phần cơm, thịt cá, rau xanh và súp và thuận tiện trong việc ăn uống cũng như phân bổ khẩu phần dinh dưỡng cho hợp lý. Shokado Bento là dạng cơm hộp “mẫu mực”, sự chỉnh chu, tỉ mỉ đã khiến hộp cơm này rất được lòng người lớn tuổi và tầng lớp trí thức cao ở Nhật Bản.
- Bento hiện đại
Theo thời gian, nhu cầu của con người cũng dần thay đổi. Bento cần thoát khỏi sự cứng nhắc cổ xưa, màu sắc vui tươi hơn, tạo hình đa dạng hơn để phù hợp với nhiều tầng lớp, nhiều nhu cầu trong xã hội hiện đại. Hiện nay, Bento hiện đại được chia làm một số loại như sau:
_ Kyaraben Bento: Là cơm hộp Bento thường được làm cho trẻ nhỏ, có tạo hình những nhân vật nổi tiếng, dễ thương, ngộ nghĩnh. Các nhân vật nổi tiếng trong truyện tranh, hoạt hình, chương trình thực tế… Từ chú mèo máy Doraemon, nàng mèo diệu đà Hello Kitty, Pikachu xinh xắn hay thần rừng Totoro “lơ ngơ”, tất cả đều xuất hiện trong Kyaraben.
_ Oekakiben Bento: có ngoại hình rất nữ tính mềm mại, và sự kì công thuộc hàng bậc nhất. Chỉ từ những nguyên liệu hết sức bình thường, Oekakiben có thể biến cơm trắng thành cánh đồng hay bầu trời, trứng cuộn hay xúc xích thành những đóa hoa… tạo nên một bức tranh thiên nhiên rực rỡ với 4 mùa xuân, hạ, thu đông.
_ Makunouchi Bento: Cũng có đầy đủ cơm thịt rau củ và thậm chí cả một phần bánh ngọt Wagashi hoặc trái cây tráng miệng. Tên của loại Bento này có ý nghĩa là cơm hộp giữa giờ, và được ăn trong giờ giải lao khi khán giả đang xem dở một vở Kabuki hay Noh - hai loại hình kịch truyền thống Nhật Bản, thường có thời lượng khá dài.
_ Noriben Bento: là một trong những loại phổ biến và được yêu thích nhất hiện nay. Bên trong hộp sẽ gồm cơm với những lá rong biển Nori tẩm xì dầu đặt bên trên, thế nhưng nghệ nhân Miki Matsuura (松浦美喜) đã biến cơm Noriben truyền thống thành các tác phẩm nghệ thuật ấn tượng với những bức chân dung người nổi tiếng, nhân vật Anime, Manga bằng chính lá Nori, trông giống như dùng bút chì đen để vẽ lên hộp cơm.
Mặc dù chỉ mới bắt đầu chia sẻ các hộp Noriben nghệ thuật lên Instagram và Twitter gần đây, các tác phẩm ấn tượng của Miki cuối cùng lại gây “sốt” trên mạng xã hội Nhật Bản. Đặc biệt, một số tổ chức địa phương đã chú ý đến và gửi lời mời cô làm các hộp cơm cho rất nhiều sự kiện.
Cho dù là Bento truyền thống hay hiện đại, những hộp cơm Bento của người Nhật vẫn luôn toát lên sự tinh tế trong ẩm thực. Giá trị lớn nhất của món Bento Nhật Bản là ở tình cảm mà những người vợ, người mẹ muốn gửi gắm khi chuẩn bị cơm hộp cho người thân trong gia đình. Sự tỉ mỉ, khéo léo cùng tình cảm đặt ở mỗi hộp Bento, mà những người thân yêu mang đi mỗi ngày, đã làm nên ý nghĩa cao đẹp đưa Bento trở thành một nét văn hóa, nghệ thuật thú vị tại xứ Anh Đào.
_______________
𝗔𝗠𝗬 𝗝𝗔𝗣𝗔𝗡𝗘𝗦𝗘 𝗖𝗨𝗟𝗧𝗨𝗥𝗘 𝗛𝗨𝗕
59 Le Thanh Phuong, Phuong Sai Ward, Nha Trang city, Khanh Hoa province, Vietnam
amyhubvietnam@gmail.com
0258 7308 880
www.amyhub.com
