Búp bê được xuất hiện từ lâu đời trong nền văn hóa Nhật Bản, qua thời gian dù có rất nhiều loại hình mới ra đời như anime, manga nhưng búp bê truyền thống vẫn giữ vị trí quan trọng trong trái tim người Nhật. Những chú búp bê không chỉ xuất hiện bằng hình tượng, vải may ngoài đời thật mà còn là chất liệu được nhiều nhà làm phim khai thác.
Búp bê truyền thống gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người Nhật, không chỉ là một món đồ chơi đơn thuần mà còn mang nhiều giá trị tâm linh sâu sắc. Mỗi loại búp bê sẽ tái hiện lại hình ảnh hóa thân của người dân xứ sở Phù Tang, mang những phẩm chất cao quý, nghị lực, thể hiện khát vọng qua từng thời kỳ. Cùng AMY khám phá nét đẹp văn hóa thú vị này qua bài viết bên dưới nhé!
Búp bê lễ hội Hina Matsuri
Búp bê Hina có nguồn gốc từ thời Heian (794 - 1185), có thân hình chóp tinh xảo với nhiều lớp vải bọc cầu kỳ quanh một khối hình làm bằng rơm hay gỗ. Búp bê Hina không chỉ là búp bê đại diện cho các bé gái mà còn là biểu tượng cho vua và hoàng hậu cùng những cận thần. Một bộ búp bê Hina đầy đủ phải có ít nhất 15 con trong trang phục truyền thống, thể hiện đủ tính cách, đặc biệt sẽ có ít nhất một cặp búp bê nam và nữ tượng trưng cho Nhật hoàng và Hoàng hậu.
Vào ngày 3/3 hằng năm sẽ diễn ra Lễ hội búp bê hay còn gọi là ngày lễ các bé gái Hina matsuri. Búp bê Hina sẽ được các gia đình có bé gái ở Nhật sử dụng để trang trí, người Nhật sẽ bày chúng trên một tấm thảm màu đỏ thắm, được xếp thành những tầng bậc cụ thể một cách trật tự. Ở tầng cao nhất có hai búp bê vua và hoàng hậu mặc trang phục lộng lẫy. Phía sau hai búp bê bày những tấm bình phong bằng giấy vàng, còn bên cạnh có những chiếc đèn lồng đứng vẽ hoa anh đào nở, gọi là bonbori.
Tầng thứ hai là ba búp bê cung nữ, trong khi người ở giữa được đặt ở tư thế ngồi thì hai người bên đặt ở tư thế đứng. Tầng thứ ba là năm búp bê nam nhạc công, trên tay mỗi người là các nhạc cụ khác nhau như sáo, trống, kèn. Trong khi tầng thứ tư là hai búp bê đại thần thì tầng cuối là là ba búp bê samurai với nhiệm vụ bảo vệ vua và hoàng hậu. Tùy điều kiện của mỗi gia đình mà bộ búp bê sẽ hoành tráng hơn rất nhiều.
Các nghi lễ quan trọng trong lễ hội phải kể đến nghi lễ thả trôi búp bê Hina được làm thủ công bằng rơm hoặc giấy trên các dòng sông, dòng suối. Người xưa quan niệm rằng, việc làm này sẽ giúp những bé gái thoát khỏi sự chiếm giữ của quỷ dữ, tránh được những điều không may mắn và bệnh tật. Một điểm đặc biệt là sẽ có hai vật chính (một nam, một nữ) diện những bộ trang phục truyền thống của thời kỳ Heian, họ sẽ thực hiện các nghi lễ của lễ hội và mở đầu cho việc thả trôi Hina xuống dòng nước.
Búp bê Kokeshi
Búp bê Kokeshi là loại búp bê thủ công xuất hiện ở Nhật Bản từ những năm 1600, thời kì Edo. Kokeshi vốn nổi tiếng là hiện thân của nghệ thuật tối giản, với các bộ phận chỉ bao gồm phần đầu và phần thân hình trụ. Chúng chủ yếu được sản xuất từ gỗ, với các tông màu chủ đạo là đỏ, đen và trắng. Chú búp bê này là đồ chơi ưa thích của trẻ con nhà nông thời bấy giờ.
Bởi được tạo hình hoàn toàn bằng nay, nên mỗi chú búp bê sẽ mang một nét đặc trưng riêng, không hòa lẫn và cũng không có con nào giống nhau. Chính vì thế Kokeshi trở thành một trong những đồ chơi truyền thống hấp dẫn nhất vẫn tồn tại cho đến ngày nay, rất nhiều du khách khi ghé thăm xứ Hoa Anh Đào đã lựa chọn để làm quà lưu niệm. Biểu cảm thường thấy của các búp bê sẽ là khuôn mặt hạnh phúc, mỉm cười, và hân hoan, trong khi một số khác có khuôn mặt trầm ngâm, ưu tư và thậm chí rất nghiêm nghị.
Kokeshi còn mang ý nghĩa tâm linh biểu tượng cho sự an lành. Người Nhật tin rằng khi các bé gái chơi đùa với những chú búp bê này, sẽ được trời che chở và khỏe mạnh. Họ cũng tin tưởng búp bê Kokeshi hứa hẹn sẽ mang đến một vụ mùa bội thu. Một số khác mua con búp bê về để chúng bảo vệ ngôi nhà khỏi hỏa hoạn...
Búp bê Daruma
Nhắc đến Daruma thì thường gắn liền với các ngày lễ tết và tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và ước mơ. Hình tượng búp bê độc đáo này cũng xuất hiện rất nhiều trong các bộ phim điện ảnh khi nhắc đến Nhật Bản. Đây là loại búp bê được làm bằng giấy bồi truyền thống, có hình dạng tròn với tư thế ngồi kết thành hình hoa sen giống với tư thế ngồi thiền của Bodhidharma - người có công sáng lập ra phái Thiền Tông.
Điểm thu hút nhất có lẽ chính là màu sắc nổi bật của những chú búp bê này với màu sơn đỏ tươi là chủ đạo kết hợp với chữ "Phước" được in trên thân của búp bê, bởi lẽ mọi người tin rằng màu đỏ sẽ mang lại may mắn và bình an, xua đi bệnh tật và những điều không may. Bên cạnh đó, khuôn mặt của búp bê Daruma cũng rất đặc biệt, chúng có khuôn mặt của một người đàn ông với đầy đủ lông mày, mũi, râu quai nón, nhưng ấn tượng hơn cả chính là đôi mắt không có con ngươi.
Theo phong tục của người Nhật, chúng ta sẽ vừa ước và cầu mong rồi sau đó vẽ lên một con mắt của búp bê với hy vọng điều ước của mình sẽ sớm trở thành hiện thực. Khi một bên mắt nữa được vẽ chính là lúc mà chúng ta hoàn thành được mong ước và nguyện vọng của mình và lúc đó Daruma cũng hoàn thành xong "sứ mệnh" của mình.
Bên cạnh đó, búp bê Daruma còn có một tên gọi khác là "lật đật Daruma" bởi phần đế được chế tạo nặng hơn phần thân trên giúp chúng không bao giờ bị ngã. Điều này mang ý nghĩa tượng trưng cho phẩm chất và tinh thần của người Nhật: Không bao giờ chịu khuất phục, ngay cả khi sa cơ thất thế, chúng ta vẫn có thể vươn lên.
Búp bê Teru teru bozu
Ai là fan doraemon, chắc sẽ không quên hình ảnh chú búp bê này, thường được Nobita tẩn mẩn ngồi làm và treo lên mỗi khi muốn xua mưa. Búp bê này thường được làm thủ công từ giấy trắng hoặc vải bông. Trong tiếng Nhật "Teru" có nghĩa là nắng còn "bouzu" là pháp sư nhưng ngày xưa bé trai Nhật thường để đầu trọc nên chúng ta có thể dịch là cậu bé để đầu trọc. Cái tên Teru teru bouzu có nghĩa là cậu bé nắng hay người Việt thường gọi là Búp bê thời tiết. Teru teru bozu trở nên phổ biến từ thời kỳ Edo khi mà trẻ em thành thị thường treo nó lên để cầu nguyện thời tiết tốt cho hôm sau.
Chú búp bê này được xem như một loại bùa có khả năng mang lại thời tiết tốt và làm cho trời mưa tạnh. Vì thế người ta treo nó trên cửa sổ hoặc trước hiên nhà, với mong muốn thời tiết thuận hòa và tránh được mưa bão. Trẻ em Nhật Bản thường treo nó lên để cầu nguyện thời tiết tốt cho hôm sau. Nếu treo ngược xuống (đầu hướng xuống đất) thì nó có nghĩa là cầu mưa.
Búp bê Kyoto
Búp bê Kyoto, hay còn được gọi là Kyo Ningyo là một trong những búp bê truyền thống lâu đời của Nhật Bản. Điều đặc biệt là Kyoto được chế tạo bằng các kỹ thuật chế tác cổ điển được truyền qua nhiều đời thế hệ. Để làm ra một tác phẩm Kyoto hoàn chỉnh cần có sự nỗ lực và hợp tác nhuần nhuyễn giữa các nghệ nhân.
Thông thường, mỗi bộ phận của búp bê sẽ được một chuyên gia chế tác riêng, ví dụ như bộ phận tay chân, phần đầu và phần tóc, trang phục và quần áo cũng được dệt may cẩn thận bởi từng người thợ. Sự tỉ mỉ, chi tiết và cầu kỳ trong khâu sản xuất cũng chính là lý do khiến giá thành của loại búp bê này khá đắt đỏ.
Búp bê Karakuri
Có thể nói Karakuri chính là sự khởi đầu cho ngành công nghệ máy móc và robot của Nhật Bản, chúng được sản xuất và chế tạo lần đầu tiên trong thế kỷ thứ 17 tới 19. Trong tiếng Nhật, "Karakuri" còn có nghĩa là "đánh lừa". Bởi lẽ không chỉ có hình dáng thông thường của một chú búp bê, Karakuri còn là sự kết hợp của máy móc, của cơ khí để tạo ra những chuyển động và hoạt động từ đơn giản đến phức tạp.
Cơ chế của các hoạt động đó là thông qua những đòn bẩy nhỏ, sự liên kết chặt chẽ giữa dây cót và các bánh răng cưa. Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng, búp bê Karakuri đóng một vai trò và tầm ảnh hưởng quan trọng đến sự phát triển của Noh và Kabuki - hai loại hình nhà hát cổ điển, truyền thống của Nhật Bản.
____________________________
𝗔𝗠𝗬 𝗝𝗔𝗣𝗔𝗡𝗘𝗦𝗘 𝗖𝗨𝗟𝗧𝗨𝗥𝗘 𝗛𝗨𝗕
59 Le Thanh Phuong, Phuong Sai Ward, Nha Trang city, Khanh Hoa province, Vietnam
amyhubvietnam@gmail.com
0258 7308 880
www.amyhub.com
